بسمه تعالی
شهید و شهادت در عرفان اسلامی
محمدیوسف نیری ـ سید مهدی خیراندیش
چکیده: “موضوع شهید و شهادت، در عرفان اسلامی، موضوعی است تازه و هنوز به طور مستقل و جامع، درباره آن، تحقیقی صورت نگرفته است.با آن که در شریعت مقدس اسلام، جایگاه شهادت و شهید، به خوبی روشن و آشکار است و آیه و حدیث فراوانی در این زمینه وجود دارد؛اما در عرفان اسلامی تنها جملههایی کوتاه، به صورت جسته و گریخته، در لابهلای متون عرفانی و کتابهای صوفیه یافت میشود که به مفهوم شهادت باز میگردد.در این مقاله، سعی بر آن است که پس از روشن کردن جایگاه شهادت و شهید در نگاه شریعت، به شناسایی و بررسی شهادت و شهید، در عرفان پرداخته شود و عاملهای مؤثر در پدید آمدن شهادت در نگاه عرفان، مورد بررسی قرار گیرد.”
واژههای کلیدی:۱٫شهادت ۲٫شهید ۳٫عرفان ۴٫عشق ۵٫سماع ۶٫تأویل ۷٫وحدت وجود ۸٫تکفیر.
۱٫مقدمه
عرفان و باورهای عارفانه، مهمترین و عالیترین موضوع در ادبیات به شمار میرود و میتوان گفت، بخش اعظم و مهم متون نظم و نثر فارسی، از سده ششم هجری به بعد، سرشار از نکتهها و باریکبینی معنوی و عرفانی است.
پرداختن به عرفان و تصوف ۱ و باز نمایاندن گوشههای ناگفته و مطالعه نشده آن‘، کوششی است در جهت زدودن شبههها و ابهامزدایی از شخصیتهای عرفانی و سخنان راز آلود و ناآشنایی که آنان بر زبان راندهاند.یکی از مقولههایی که در تحقیقات عرفانی به طور مستقل و جداگانه به آن پرداخته نشده و حتی در هیچ کدام از کتابها و متنهای عرفانی نیز به عنوان یک موضوع از آن یاد نشده، بحث شهادت در عرفان است.
با مطالعه آثار فراوان عرفانی، گاهی عبارتها و جملههایی را میتوان یافت که در لابهلای این متنها آمده و نشان از باورهای عارفان به مقوله شهادت دارد (روزبهان:۱۳۶۰؛عین القضات:۱۳۷۰)
از بررسی و ارزیابی این اشارهها و نکتهها، روشن میشود که عرفا و صوفیه، افزون بر تعریف مصطلح و شناخته شده این واژه در شریعت، به تلقی و باوری فراتر از آن رسیدهاند که در گستره بحث به آن پراخته میشود و همین باور فراتر است که دیدگاه آنان را، نسبت به شهادت با دیدگاه شریعت متفاوت و حتی ناهمگون نشان میدهد.
طرح هر کدام از این دیدگاهها، به نوعی بیانکننده وجه همسانی و ناهمسانی این دو دیدگاه خواهد بود و شاید به اصلاح و یا زدوده شدن بعضی از ابهامها منجر شود.
از آنجا که عرفان و تصوف، دارای ژرفساختی دینی است و میتوان گفت که بخش عمده اندیشه عرفانی از قرآن و سیره و سنت پیامبر(ص)و رفتار و گفتار امامان(ع)سرچشمه گرفته است، شناخت شهادت و شهید و جایگاه والای آن در شریعت، امری لازم و ضروری است.در شریعت مقدس اسلام، شهید و شهادت، مقامی بس والا دارد و به گونه چشمگیری در متون دینی از آن سخن گفته شده است.در قرآن کریم نیز آیاتی در این مورد وجود دارد که در ادامه بحث از این آیهها استفاده میشود.
شهادتطلبی و مرگ در راه خدا، بنا به سخن آشکار قرآن و حدیث، سرانجامی بس نیکو و پاداشی بس عظیم در پی دارد و خداوند وعده داده است که به شهیدان روزی معنوی و مقام و منزلت والا، عطا خواهد کرد(بقره، ۱۵۴ و آل عمران، ۱۶۹)
پرداختن به شهادت از دیدگاه اعتقادی شریعت، از یکسو و بررسی نگاه معرفتی و ارزشی و رازآلود عرفان و تصوف از سوی دیگر، میتواند جلوههای برتر و باشکوه این موضوع را، هرچه بهتر و بیشتر نشن بدهد.
در درارنای تاریخ، عرفان و تصوف، بنا و نقش روشنگری و راهبردی خویش، در برخی از تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه و مبارزه با بیداد و رفع ستم از طبقات اجتماعی و همچنین برقراری صلح و عدل، باعث شده است که برخی عارفان و صوفیان از بخشش جان دریغ نورزند و در این راه به شهادت برسند.
برايه مشاهده به ادامه مطلب مراجعه گردد..........
ادامـــه مـــطلب ... |